Thema’s > Vikingen

In 2013 is het duizend jaar geleden dat de Deense Vikingkoning Svend Gaffelbaard de macht in Engeland in handen kreeg. Op 22 juni 2013 opent daarom de grote, internationale expositie VIKING in het National Museum in Kopenhagen, die tot 17 november 2013 te zien zal zijn en daarna zal doorreizen naar Londen en Berlijn. In het kader van het Jaar van de Vikingen is tevens een Vikingpas gelanceerd, die korting geeft bij elf Vikingattracties in Oost-Denemarken, niet ver van hoofdstad Kopenhagen. Maar ook in de rest van het Deense eilandenrijk wordt aandacht besteed aan het stormachtige Vikingtijdperk, van ongeveer eind 8ste tot begin 11e eeuw, door middel van speciale markten, openluchtvoorstellingen, tentoonstellingen en andere activiteiten.

Viking vindplaatsen in Denemarken

• Trelleborg (Slagelse), vikingburcht
• Runenstenen, Jelling
• Fyrkat, vikingburcht
• Vikingeskibshallen, Roskilde, scheepsmuseum
• Ladbyskibet (Kerteminde), grafschip

Achtergrond informatie Vikingen

Het vaderland van de Vikingen is de onderkant van Scandinavië. Scandinavië bestaat uit: Denemarken, Noorwegen, Zweden, Finland en Lapland. Maar de vikingen woonden slechts in Denemarken, Noorwegen en Zweden

In Scandinavië woonden de gewone boeren (die ook Vikingen werden genoemd). Deze boeren bouwden van hout en teer grote en kleine staafkerken. Scandinavië erg bosachtig. Gelukkig maar, want hout is één van de levensbronnen van de Vikingen. Want van hout maakten ze alles, zoals :

1. boten
2. huizen ( plus nog wat andere dingen)
3. vuur
4. gereedschappen
5. handvatten voor gereedschap (zoals: mes of bijl)
6. schilden

Ook leefden er dieren in Scandinavië, zoals rendieren. Het landschap is bergachting. In hun vaderland waren dorpen en steden. In de winter waren de vikingmannen thuis. Dan was het te koud om plundertochten te ondernemen.  Ze gebruikten alle gereedschappen, die ze in de zomer hadden geplunderd. Dan maakten de Vikingen vaak boten.
Zij waren dan ook de eerste, die boten met zeilen hadden.

De drie thuislanden hadden alle drie andere grondsoorten

• Noorwegen De boerderijen lagen op de smalle, vlakke kuststrook langs de fjorden (inhammen van de zee), die zich diep in het land insneden.
• Zweden In dit land van meren en naaldwouden woonden de meeste mensen in de centrale en zuidelijke districten, waar akkerland was.
• Denemarken Denemarken was laaggelegen. Om de groeiende bevolking te kunnen voeden werden bosgebieden gerooid voor de landbouw en de veeteelt.

De vikingen trokken naar veel landen. Ze zijn de eerste ontdekkingsreizigers, want zij waren het die Amerika hebben ontdekt! Ze trokken zodoende en ook naar Nederland en dan het meest naar: Wijk bij Duurstede, dat toentertijd Dorestad heette. Wijk bij Duurstede ligt in de provincie Utrecht

Ook trokken de Vikingen naar Groenland waar een nederzetting was er waren nog meer nederzettingen in:

1. Groenland
2. Newfoundland (vinland)
3. Frankrijk
4. Engeland
5. Ierland

Ze hadden niet het hele land in beslag maar een klein stukje meestal aan de kust, omdat ze daar aan land kwamen. Als de vikingen thuis kwamen, namen ze meestal veel goud en sieraden mee. Maar de Vikingen plunderden en steelden de spullen niet altijd. Soms ruilden ze spullen. Ze kwamen thuis met onder andere vazen, geld en sieraden. Ook al konden ze dat zelf ook maken.

De Vikingen trokken steeds naar nieuwe plaatsen. Zo zijn ze zelfs in Griekenland en  Amerika geweest. Vaak haalde ze in die landen ook hout en dieren weg.
Uit Engeland, schapen (wol) en tarwe, uit Zwitserland en Oostenrijk zaken als wijn, wapens, stoffen en aardewerk.
Griekenland was goed voor hout en wapens en in Groenland vonden ze pelzen uit Turkije haalde ze barnsteen, vruchten, specerijen, wijn en zijde.
Nog andere dingen die ze mee namen uit andere landen zijn Ivoor, goud, slaven, zilver, vis, deksteen en zout

Het geloof

De Vikingen geloofden in vele goden, maar later gingen de kooplieden over tot het christendom om beter zaken te doen met de andere landen.
Een paar van de goden, waar Vikingen in geloofden,  zijn

Odin De geheimzinnige god Odin gaf de dichtkunst en de magie van de Runen aan de wereld. Hij verloor een oog tijdens zijn zoektocht naar wijsheid.

Frigg Frigg is de vrouw van Odin. Ze heeft een eigen paleis, waar ze draad zit te spinnen om wolken te weven.
Thor De dondergod Thor is de mensen gunstig gezind. Je kunt op zijn hulp een beroep doen in de tijden van nood.
Loki De wraakzuchtige Loki. Zij verandert vaak van vorm. Toen hij een merrie was, baarde hij het achtbenige paard van Odin.
Frey Frey is de god van de voorspoed en hij maakt mensen en dieren vruchtbaar. Een heildronk ter gelegenheid van huwelijk wordt ter ere van hem uitgebracht.

Baldur Baldur, die bij alle goden geliefd was, werd door een list van de kwaadaardige Loki gedood met een maretakpijl.

Natuurlijk waren er nog meer goden. Vaak maakten de Vikingen spullen van de goden na. Eén van de meest nagemaakte gebruiksvoorwerpen van de goden was de hamer van de dondergod Thor. Hiermee sloeg hij als het donker was, de donder uit de wolken. Een andere god maakte de bliksem.

Het vikingen schrift

Als de vikingen gevochten hadden, dan maakten ze van een steen of hout een gedenkteken om te laten zien dat zij de beste waren. In de rand zitten vaak twee in elkaar gevlochten slangen.
Andere stenen vertelde het verhaal, dat er iemand was gestorven op een verre reis. Eigenlijk een grafsteen dus. Weer andere stenen lieten vikingen maken om te laten zien dat ze goed waren. Maar soms werd er ook op de stenen geschreven. Deze “letters” heetten runen.
Het basisalfabet bestond uit 16 runen. Het runenalfabet is tot in de middeleeuwen gebruikt. De letters waren recht want de vikingen kerfde met rechte strepen in de stenen die ze aan het maken waren.
De andere tekens in de stenen waren ook recht, het was namelijk moeilijk om ronde lijnen te maken.
Het basisalfabet heten Futhark, dat is genoemd naar de eerste 6 letters van dat alfabet. Later rond 200 na Chr  werd het gewone 24 letteralfabet geïntroduceerd. Rond het jaar 800 werd het futhark niet meer gebruikt.

Dit zijn de letters waar uit het futhark bestaat

Ook op gebruiksvoorwerpen stonden de tekens. Nu nog steeds staan de stenen van de vikingen rechtop en je kan ze bekijken in Noorwegen, Zweden en Denemarken.

De familie

De rijke families hadden slaven, die het werk deden. Toch deden de rijke families ook veel zelf, want er was veel te doen.

Een dag uit het leven van een viking zag er toen zo uit:

Zonsopgang, het eerste karwei is controleren of het vuur niet is uitgegaan. Vervolgens moeten de dieren gevoederd worden en de stallen schoon gemaakt. Tijdens de maaltijd eten de slaven aan het uiteinde van de tafel. Een slaaf slaapt, waar hij maar kan: op de grond liggen, of bij de dieren.

Een familie woonde altijd bij elkaar. Niet in het huis maar meestal wel in hetzelfde dorp. Vikingvrouwen waren onafhankelijk. Terwijl de mannen op de zee waren, beheerden de vrouw huishouden en hoeve. Een vrouw kon haar eigen echtgenoot kiezen en kon een scheiding eisen, wanneer hij haar sloeg of ontrouw was.

Op herdenkingsstenen worden vrouwen geprezen om hun goede huishouding. Kleding maken voor het hele gezin, was de grootste taak van de Vikingvrouw. Viking kinderen gingen niet naar school maar hielpen bij het koken, weven, spinnen enz. Soms had een kind een speelgoedspeer van hout en een klein stukje leer. Ook hadden ze soms speelgoedzwaarden of speelgoeddolken. Kinderen hadden ook houten paartjes en bootjes, verder speelden ze met bordspellen en maakten muziek met kleine fluitjes.
Waarschijnlijk kregen de vikingkinderen als tiener al wapenoefeningen . Soms gingen ze op hun zestiende al mee op strooptocht.

Schepen

De schepen werden niet alleen als vaartuig gebruikt, maar ook als Graf. De Vikingen gebruikte als eerste een mast (met zeil). Als er geen wind was, roeiden de Vikingen zelf. De Vikingen waren trots op hun schepen. Als je een Viking vroeg wat ze het liefst zouden willen, zal hij bijna altijd “een schip” antwoorden. Het varen op de boten was een dagelijkse zaak Vaders leerden hun kinderen al op jonge leeftijd te varen. De schepen waren zo gebouwd dat ze snel en stevig waren en tegen de grote golven van de zee bestand waren. De boten lagen niet diep in het water. Zo konden ze gemakkelijk de rivier opvaren. Een vikingschip werd helemaal van hout gemaakt. Het gereedschap van een scheepsbouwer bestond uit:

1. tang
2. avegaar om gaten te boren
3. zaag
4. mes
5. schraapijzers om uit te hollen en te versieren
6. beitel
7. houweel
8. bijlen
9. hamer met ijzeren en houten kop
10. houten hamer

Er waren verschillende boten bijvoorbeeld de knorr, een rivierboot, een veerboot en natuurlijk het vikingschip.

De knorr is een stevig vrachtschip, dat gebouwd is om ruwe zeeën te weerstaan. De rivierboot is een klein werkbootje waarin je een zeil kunt hijsen. De veerboot is breed en ondiep. Het vikingschip is een oorlogsschip. Het is smal, snel en ondiep in verband met aanvallen landinwaarts en er kunnen veel roeiers in zitten.

De beste vikingschip werd van eikenhout gemaakt. Verder kon je nog pijnhout of berkenhout gebruiken, maar voor de kiel werd altijd eikenhout gebruikt.

Hoe weten we dat allemaal.

Om ons aan informatie over de Vikingen te helpen, hebben we allereerst hun eigen mededelingen aan ons, op meer dan 2700 runenstenen. Deze werden neergezet om de Vikingen en hun daden te herdenken. Dan zijn er de geschriften van mensen, die leefden in de tijd dat de Vikingen actief waren.
Christelijke monniken en Arabische reizigers hebben levendige verslagen nagelaten over de Vikingen als plunderaars en handelaars. Christelijke geschiedverhalen over het leven van koningen en geestelijken grijpen vaak terug op de landen waar de Vikingen vandaan kwamen. IJslandse sagen, die meer dan twee eeuwen na de tijd van de Vikingen geschreven zijn, hebben veel verteld.
Archeologen vonden de sporen van steden, boerderijen en begraafplaatsen. Ook vonden ze voorwerpen van metaal, glas en aardewerk. De spullen die er van gemaakt zijn, zijn in de grond bewaard gebleven b.v. wapens, sieraden en gereedschappen.

Aan de beenderen van de mensen konden de Archeologen zien aan welke ziektes ze leden en ook hoe ze gestorven zijn. Ook zijn er twee scheepsgraven opgegraven, een bij Gokstad in 1880 en een in Oseberg in 1903. Daardoor konden we zien onder welke godsdienst de Vikingen behoorden. Eerst dacht men dat de schepen van de Vikingen krakkemikkig waren maar dat was niet zo.

VIKING: internationale expositie in Kopenhagen rond grootste Vikingschip ooit gevonden
Op 22 juni 2013 opende de expositie VIKING in het National Museum in Kopenhagen. Het werd de grootste internationale expositie over de Vikingen die het vooraanstaande museum in twintig jaar had gehouden. De tentoonstelling werd opgebouwd rond het wrak van het grootste Vikingschip dat ooit is gevonden, de Roskilde 6. Het 37 meterlange oorlogsschip kon honderd gewapende mannen vervoeren. Het was de eerste keer dat het (ten dele gereconstrueerde) schip voor het publiek te zien was.

Vikingspel en -markt in Frederikssund
De jaarlijkse Vikingspelen en de grote Vikingmarkt in Frederikssund aan de Isefjord in het noordwesten van het Deense eiland Seeland zijn spraakmakende evenementen. Het spel wordt elk jaar opgevoerd in het speciale openlucht-Vikingtheater. Aan het spel, telkens een mengsel van Viking-folklore en mythologie, doen zo’n honderd personen mee. De markt is op het schiereilandje Kalvø, vlakbij de stad. De première van het spel, dat twee weken lang werd opgevoerd, was op 21 juni 2013.

Vikingburcht in Trelleborg
Een zeer interessante plaats om te bezoeken voor iedereen die in de Vikingen is geïnteresseerd is de meer dan duizend jaar oude burcht van Vikingkoning Harald Blauwtand in Trelleborgnabij de Deense stad Slagelse op West-Seeland. Er hoort een museum bij, waar vondsten van opgravingen zijn te zien en activiteiten worden georganiseerd zoals “Viking voor één dag”. Elk jaar is er in het laatste weekend van juli een Vikingmarkt.

Parade van Vikingschepen in Roskilde
De Deense stad Roskilde, ten westen van Kopenhagen op het eiland Seeland, is net als Ribe in Jutland een van de belangrijkste plekken als het om Vikingvondsten gaat. Uit de nabijgelegen fjord werd in het midden van de vorige eeuw een aantal redelijk gave Vikingschepen geborgen. Deze paraderen nu in de grote hal van het Vikingschepenmuseum. Dit museum bezit ook vele zorgvuldig gebouwde replica’s waarop gasten in de zomer kunnen meevaren en is inmiddels een waar kenniscentrum op het gebied van scheepvaart in de oudheid.

Ribe VikingeCenter, rijke bron van inspiratie met jaarlijks grote Vikingmarkt
Een belangrijke plek om kennis te vergaren over de Vikingtijd is het Ribe VikingeCenter, nabij Ribe, het oudste stadje van Denemarken aan de zuidwestkust van Jutland. Er zijn daar tal van gebouwen uit de Vikingtijd nauwgezet nagebouwd en er worden regelmatig activiteiten georganiseerd die een relatie hebben met deze periode. Faam heeft het centrum als organisator van een grote markt volgens de Vikingtradities, jaarlijks in de Nederlandse meivakantie.

Ribes Vikinger, beeld van een echte Vikingstad
In Ribe, het oudste stadje van Denemarken (en voormalige hoofdstad), kan de bezoeker een goed beeld krijgen van een Vikingnederzetting. Het museum Ribes Vikinger heeft een grote collectie in huis over deze ooit grootste stad van Noord-Europa, waar de Vikingen lange tijd hun zwaarbewapende hoofdkwartier hadden.

Jels Vikingespil, een lange traditie
Al een lange reeks van jaren wordt elke zomer in Jels, niet ver van de Deense stad Kolding aan de gelijknamige fjord in het zuidoosten van Jutland, een Vikingspel opgevoerd door vrijwilligers uit de lokale bevolking. De spectaculaire optredens trekken duizenden bezoekers, die na afloop terecht kunnen in Valhal, een gemeenschapshuis in Vikingstijl.

Jelling, centrum van Vikingkoning Gorm
In het plaatsje Jelling in het midden van Jutland staat het fraaie expositiecentrum Kongernes Jelling, waar de geschiedenis van de Vikingen mooi in beeld is gebracht. Jelling, even ten noordwesten van de Deense stad Vejle, geldt als wieg van de huidige Deense monarchie. Hier staan enorme runenstenen ter ere van Vikingkoning Gorm de Oude (overleden in 958) en zijn vrouw Thyra, opgericht door hun zoon Harald Blauwtand (van Bluetooth). Hun stoffelijke resten liggen mogelijk onder het historische kerkje van het dorp. De monumenten behoren tot het UNESCO-Werelderfgoed.

Vikingmarkt bij grafheuvels van Jelling
Het eerste weekend van juli wordt nabij de beroemde grafheuvels (de Højene) van het Deense plaatsje Jelling een Vikingmarkt gehouden. De bijzondere plek zorgt altijd voor een geweldige ambiance. De markt staat bekend om het grote, gevarieerde aanbod.

Nagebouwde Vikinghaven aan Deense westkust
Bork Vikingehavn is een museum nabij de Ringkøbing Fjord aan de westkust van Jutland, dat in de zomer leeft en laat zien hoe Vikingen woonden en werkten in dit gebied. De haven is nagebouwd en ook de gebouwen zijn replica’s. Er zijn onder andere een Vikingboerderij en een smederij te bezoeken. Van tijd tot tijd kunnen bezoekers ook meevaren op nagebouwde Vikingschepen. In augustus is er een Vikingmarkt.

Vikingmuseum in Aarhus
In een kelder onder een bankgebouw in het centrum van de Deense stad Aarhus bevindt zich een klein maar interessant Vikingmuseum. Er liggen vondsten uit de Vikingtijd die archeologen hier rond 1960 hebben gedaan. Aarhus is een belangrijke plaats voor de Vikingen geweest, vooral als handelscentrum. Curieus is een skelet van een man zonder hoofd. Hij was waarschijnlijk een van de oudst bekende slachtoffers van een Deense moordpartij. Deze verzameling hoort bij het Moesgård Museum, in het naburige Højbjerg.

Moesgård Vikingetræf in Midden-Jutland
De oudste Vikingmarkt van Denemarken is die op en rondom het strand van Moesgård ten zuiden van de Deense stad Aarhus aan de oostkust van Midden-Jutland, de Vikingetræf genaamd. Het is niet alleen een markt, maar ook een spektakel, met demonstraties en ‘gevechten’ van authentiek uitziende Vikingen te paard. De markt, georganiseerd door het nabijgelegen Moesgård Museum dat tot 2014 voor een renovatie is gesloten, is elk jaar twee dagen rond St. Olafs Dag (29 juli).

Amateurs spelen in Vikinghuis
Bij het Deense plaatsje Hobro in Noord-Jutland zijn in 1950 de overblijfselen van de Fyrkat- Vikingnederzetting gevonden, compleet met stevige verdedigingswallen. Vlakbij de vesting wordt elke zomer in een gereconstrueerd Vikinghuis door lokale amateurs een boeiend Vikingspel opgevoerd. Fyrkatspillet is het enige Vikingspel op een dergelijke plek.

Vikingmarkt bij Vikingbegraafplaats
In het laatste weekend van juni wordt elk jaar bij de grote Vikingenbegraafplaats van Lindholm Høje, aan de Limfjord bij de Deense stad Aalborg in Noord-Jutland, een grote Vikingmarkt gehouden. Het tweedaagse evenement, is altijd spectaculair met shows en demonstraties. De Vikingbegraafplaats, met graven aangebracht in de vorm van schepen, is een bezienswaardigheid.

Vikingschip van Ladby wordt nagebouwd
Vrijwilligers zijn in 2013 druk in de weer om een getrouwe kopie te bouwen van het Vikingschip waarvan de overblijfselen in 1935 in Ladby bij Kerteminde op het Deense eiland Funen werden gevonden. Het grafschip moet daar rond het jaar 925 zijn neergelegd. Het idee was dat de overleden hoofdman met het schip naar het walhalla zou reizen. Stoffelijke resten van de hoofdman zijn niet gevonden, wel beenderen van honden en paarden die hem blijkbaar moesten begeleiden. De resten van het schip van Ladby en zijn inhoud worden nu bewaard in een bescheiden museumgebouw en trekken jaarlijks talrijke bezoekers.
De vrijwilligers, die lid zijn van het Ladby Skibslaug (een soort gilde) hopen de kopie van het schip gereed te hebben als in 2013 de feestelijkheden ter gelegenheid van het 600-jarig bestaan van het stadje Kerteminde van start gaan.

Bronnen:

• PERSBERICHT: Denemarken viert ‘Jaar van de Vikingen’, 22-5-2013, VisitDenmark, de officiële toerismeorganisatie van Denemarken